Bir Başka Ülke - James Baldwin

Özellikle New York üzerine en önemli romanlardan biri kabul edilen Bir Başka Ülke, 2005’te Yapı Kredi Yayınları’ndan çıkmış. Yazar ise kitabı 1961 yılında yazmış, kitabın ilginç bir özelliği de yazarın kitabı İstanbul’da tamamlamış olması. Wikipedia’dan ilginç bir bilgi;

“Aktör ve tiyatro yönetmeni Engin Cezzar'ın yakın arkadaşı olan Baldwin, Cezzar'ın anılarına göre 1962'de yayınlanan ‘Bir Başka Ülke’ romanını İstanbul'da, Engin Cezzar - Gülriz Sururi çiftinin evinde tamamlamıştır.”

James Baldwin ve Engin Cezzar’in mektuplarından oluşan‘Dost Mektupları’ adında bir de kitap da mevcut zaten.
Arka kapakta şöyle denmiş;
“1950’li yılların New York ve Paris’inde geçmesine karşın bugün de ‘yaşayan’ bir roman… Amerika’lı zenci yazar James Baldwin (1924-1987) İstanbul’da tamamladığı Bir Başka Ülke’de bu kente dair hiçbir iz yok, ama caz müzisyeni Rufus’a, kızkardeşi Ida ve yazar Vivaldo, eşcinsel Eric ve Fransız sevgilisi Yves’e, Greenwich Village’da yaşayan evli çift Cass ile Richard’a ve romanın diğer unutulmaz karakterlerine bugün Beyoğlu’nda yürürken de rastalayabilirdiniz. Bir Başka Ülke bu denli sahici ve çağdaş.”

Roman 444 sayfa. Ben önce 180 sayfa kadar okuyup bir kenara koymuştum, dili güzeldi ama beni pek sarmamıştı, arada birkaç başka kitap okuyup bir kere daha aldım elime romanı ve bu sefer 2 gün gibi bir sürede bitirdim. Dört bölümden oluşan kitap önce belki de romanın kilit ismi olan Harlem’li zenci şarkıcı Rufus Scott’in hikayesi ile başlıyor. Başarılı ve sevilen bir müzisyen olsa da bir zenci için hayat zordur, içki ve uyuşturucuya da batan Rufus’un tek dayanağı ise müzik ve en yakın arkadaşı olan İrlanda’lı yazar adayı Vivaldo’dur, ancak o bile arkadaşına tutunacak bir dal olamaz nihayetinde.

Vivaldo’da benzer bir çıkmazdadır, yazar olmayı kafasına koymuş ancak bir türlü istediği şekilde yazamayan ve Rufus’la olan arkadaşlığı dahil bir çok konuda kafası karışık biridir. -Spoiler:)- Rufus’un ölümüyle onun kızkardeşi olan Ida ile yakınlaşır ve kıza aşık olur, ancak ilişkilerinde bir türlü siyah-beyaz ayrımını aşamazlar, aralarında hep görünmez bir engel vardır. Diğer taraftan Vivaldo, lisedeki edebiyat öğretmeni olan Richard ve eşi Cass ile yakın dosttur. Ancak burada da kitabı basılmış bir yazar olan Richard’a karşı dostluk ve kıskançlık duyguları arasında bocalamaktadır.

Üçüncü bölüm bir zamanlar Rufus’la garip bir ilişkisi olan eşcinsel (ve sık sık vurgulandığı gibi –ırkçılığın yoğun olduğu- güneyli) aktör Eric ve onun Fransız erkek arkadaşı Yves’i konu alır.Eric aldığı bir teklif üzerine Fransa’dan Amerika’ya gelir, ancak Yves’i geride bırakmak zorunda kalır bir süreliğine. Amerika’ya döndüğünde bu sıkı fıkı arkadaş grubunca çok sıcak karşılanır ama gelişi bu ilişkilerin dengesini alt üst eder.

Son bölüm ise bu karman çorman olmuş ilişkiler yumağının çözülüşü üzerinedir.

Yazarın hayatına bakarsak romanı daha iyi anlayabilmek mümkün. Yaşadığı dönemde Harlem’li bir zenci ve eşcinsel biri olarak hayatının zor olduğunu tahmin edebilirsiniz. Baldwin hep yazmış, özellikle yine eşcinsel aşkı anlattığı Giovanni’nin Odası ve ardından Bir Başka Ülke ile büyük beğeni toplamış. 10 yıl süreyle Paris ve İstanbul ağırlıkta olmak üzere Avrupa’da yaşamış. 1983 yılında Massachusetts Üniversitesi’nde profesör olmuş, 1987’de de Paris’de vefat etmiş.

Romanın en çok üzerinde durduğu nokta zencilerin hayatlarının zorluğu ve insanların cinsel kimlik arayışları. Son derece akıcı ve merak uyandırıcı olsa da kitap biraz rahatsız edici gelebilir, karakterlerin hemen hemen hepsi dibe vurmuş, kendi mutsuzluklarına gömülmüş durumda çünkü. Her ne kadar karakterler gerçekçi olsa da bu kadar uçlarda kişilerin bir araya gelişi gerçekçi değil. Hele hele üçüncü bölümde hem Vivaldo’nun İda ile ilişkisinde yaşadığı hem de Cass’ın Richard’la ilişkisinde yaşadığı durumların paralelliği kurgu için kurtarıcı bir çözüm sunmuş olsa da doğallığı bozmuş bence. Diğer taraftan karakterler arasındaki ‘farklı nitelikteki’ cinsellik bazlı ilişkilerin de anlatımı öyle sırayla ki adeta ‘bakın böyle de olabilir, şöyle de olabilir veya bu da var’, diyor sanki yazar. Özetlemem gerekirse yazarın anlatımını, duyguları ifade tarzını çok beğendim ancak kitap benim için biraz rahatsız ediciydi.

Resim 2:http://fusionanomaly.net/bigjaymcneely1951losangeles.jpg